1957 Questionnaire response by Hugh Williams

Description

Responses to a 1957 questionnaire created by the Welsh Folk Museum and distributed by Anglesey Rural Community Council, and completed by Hugh Williams from Llanfaelog, Anglesey, on the subject area of 'a typical work day in years gone by'.

---

Transcription

[MS 341_0001]

[Beth oedd amser codi arferol?]  [A godai pawb yr un amser?]

O 5 i 5.30, Dibyna ar faint o waith cerdded oedd gan y gweithiwr o’i gartref at ei waith. Chwech y codai y gweithwyr a gysgai ar y fferm a’r forwyn hefyd. Yr hwsmon a alwai arnynt. Ar ol [sic] hyn y codai’r ffermwr ai[sic] deulu.

[A wneid unrhyw waith cyn brecwast?] [Pa bryd oedd amser brecwast?]

Gwneid llawer o waith cyn brecwast yn y Gaeaf. porthi’r da, carthu’r ystabl, a’r beudy, a godro. Haf gweithid am awr cyn brecwast, os byddai hwnnw am saith, ond os brecwast am 6. nid eid i weithio. Byddai’r cloc bob amser hanner  awr (in advance)

[Beth a fwyteid i frecwast?]

Bara Llaeth. Te. Bara cymysg a bara gwyn. Digon o lefrith. Llai o siwgr ac ambell fferm yn gynil [sic] gyda’r ymenyn.

[A fyddai pawb yn cael yr un bwyd?]

Y gweision gyda’i gilydd, y teulu yn hwyrach pan fyddai arogl cig moch iw[sic] glywed

[A oedd hi’n arferiad i gadw dyletswydd?]

Fe fu ychydig o gadw dyletswydd yn ystod y Diwygiad. 1904 oddeuty.

[Pa bryd yn ystod y dydd y cedwir dyletswydd?]

ac fe’i cedwid amser cinio, os digwydda i’r hwsmon, neu’r porthor fod wedi cael diwygiad

[Pwy fyddai’n cymryd rhan?]

Ni chymerai pawb ei ran. Chafodd pawb ddim (Troedigaeth)

[A gymerai pawb ran yn ei dro?]

[A oedd hi’n arferiad i gymryd bwyd rhwng brecwast a chinio?]

Nac oedd, ond cai’r gwas bach, a’r porthwr (weithia) yn y gaeaf gan eu bod wrth y ty.

[Os felly, pa fwyd?]

Diod o de a brechdan.

[Beth oedd enw’r pryd?]

(Panad ddeg)

[Ym mh’le y bwyteid ef?]

Yn un o’r beudai, byddent yn gofalu am gadw yn agos i’r ty pan oedd amser panad.

 

[A oedd amser arbennig i’r pryd hwn?]

Tua deg.

[A faint o’r gloch yr oedd cinio, fel arfer?]

Hanner dydd

[A fyddai pawb yn cael yr un bwyd?]

Dim ond y gweithwyr a’r forwyn. Byddai’r teulu yn bwyta trwodd yn y gegin, ac nid yn y briws.

[Beth oedd y bwyd cyffredin amser cinio?]

tatw. Biff wedi ei ferwi, ac yn aml yn ddigon hallt. Llaeth. Bara ac ymenyn. Stwns ffa. Stwns Rwdan. Ac weithiau Tatw drwy’u crwyn.

[A fyddai pawb yn bwyta yn yr un lle?]

Roedd hi’n dy Cyffredin, a Thy’r Arglwyddi amser cinio hefyd.

[A oedd enw arall ar ginio?]

Chlywais i erioed ddim enw arall

 

[MS 341_0002]

[A fyddech chi’n bwyta cinio yn y caeau o gwbl?]

Na fyddent.

[Os felly, a oedd y bwyd yn wahanol?]

[Sut oedd galw’r dynion o’r caeau i’r tŷ i gael eu cinio?]

Clywais nhad yn dweud mai Cragen fyddai’n galw ond ychydig fedrai ei chanu. Pan gofiaf i roedd watches gan bawb, o’r gwas bach efo’i watch 2/9  i’r certmon hefo’i watch arnian[sic] (Wartaki??)

[Am faint o’r gloch yr oedd pryd yn y prynhawn?]

pedwar o’r gloch yn yr haf a chwech yn y gaeaf

[Beth oedd yr enw, neu’r enwau arno?]

(Cynwysfwyd) Cyn nos fwyd? Gyda’r nos fwyd?

 

[Beth a fwyteid?]

Uwd a the a brechdan.

[Ym mh’le y bwyteid y pryd bwyd hwn?]

Ar ol Calan Mai, yn y caeau. Y Gaeaf yn y ty ar ol[sic] cadw noswyl am chwech

[Am faint o’r gloch yr oedd pryd gyda’r nos?]

Wyth o’r gloch, yr adeg pan orffenai Gwaith y dydd. Ni chai’r certmyn adael y ceffylau cyn eu swperu (speru) am wyth

[Beth oedd yr enw (neu’r enwau) arno?]

 

[Beth a fwyteid iddo?]

Nis gallaf ateb hwn byddwn i wedi mynd adref.

[Pwy fyddai yno? (Y gweision er enghraifft?)] 

Y gweision fyddai’n cysgu yn Llofft y Stabal, a’r forwyn.

[Sut y byddai’r gwaith beunyddiol yn ffitio i mewn?]

 

[Pa amser a wneid y godro?]

Yn union ar ol [sic] codi yn y bore pan  fyddai y forwyn wedi cael brecwast yn barod. O bedwar i hanner awr wedi yn y prynhawn

[A fyddid yn dyrnu â ffust?]

Gwelais ffust ac adnabum hen w^r fyddai’n cael ei fywoliaeth wrth ddyrnu, drwy’r gaeaf. Roedd wedi mynd yn rhy hen pan gofiaf ef.

 Y Dyrnwr a’r Ingian wyf fi yn gofio.

[Pa amser ar y dydd y byddai’r gwragedd yn ymweld â’u cymdogion?]

Yn y prynhawn.

[A beth am y dynion?]

Gweithio drwy’r dydd

 

[Beth oedd yr enw yn eich ardal am fynd i alw ar bobl fel hyn? (Yn rhai ardaloedd defnyddir y geiriau ‘cerdded tai’ neu ‘cymowta’, er enghraifft)]

Mynd i visit

[Sut yr oedd pobl yn eu difyrru eu hunain gyda’r nos yn eu cartrefi?]

Nid oedd fawr o hamdden ar ol[sic] swper wyth, ac eisiau codi am 5.30. Nos Sadwrn byddai’r rhai a gysgai ar y fferm yn mynd adre i gael “dillad glân’ gan eu rhieni

[Am faint o’r gloch yr eid i’r gwely?]

Yn gynar [sic] yn y gaeaf. Ond pa ddaeth “Bicycles’ byddai dipyn o grwydro. Concert yn rhywle. Penny Reading ac efallai Seiat.

[A wneid unrhyw waith gyda’r nos ar yr aelwyd?]

Dim llawer

[A oedd bwyd gwahanol yn y gaeaf a’r hâf?]

Tebyg fyddai

 

 

[MS 341_0003]

[Beth oedd enwau’r gwahanol ystafelloedd yn eich ardal?]

Ar Fferm    Briws. Cegin bach. Y Gegin. Llofft y Forwyn. Parlwr gore a’r Llofftydd

Tai. Y Gegin. Siambar. Ty Llaeth a’r Llofft os byddai un

[A oedd bwyd arbennig amser cneifio neu ddyrnu, neu yn ystod y cynhaeaf?]

Byddai amser Dyrnu. Tatw Rhost a Chig a Phwdin i ginio. Te, Jam a chaws i de.

[Beth oedd enwau’r gwahanol fathau o weision a morynion (er enghraifft, ‘hwsmon’, gwas mawr, gwas bach)?]

Hwsmon, porthwr, Pen Certmon. Ail gertmon. Gwas Bach. Ac weithiau Dyn Calad, un gyflogid am gyfnod i gau cloddiau neu rhywbeth cyffelyb. Byddai hefyd ddyn neu ddau yn cael eu cyflogi am fis o gynhaeaf

[Beth oedd enwau’r tai allan arferol yn eich ardal?]

Stabal. Beudy. Cwt Lloiau Cytiau Moch. Cwt Malu. Llofft Storio. Cwt Boiler lle y berwyd bwyd y moch. Shediau. Rhiwel.

[Unrhyw wybodaeth neu atgofion arall o’ch eiddo ar arferion eich ardal?

Y rheswm yr ymgeisiais ateb y Rhain oedd fod raid i mi, pan yn ifanc, a hefyd pan ar wyliau o’r ysgol a’r coleg hefyd, fynd i weithio er mwyn helpu mam gan fy mod yn un o wyth o blant a toedd dim iw[sic] gael ond ffarm[sic]. Heddiw mae’n ffasiynol i Efrydwyr gymeryd gwaith yn y Gwyliau, ond nid oedd felly yn famser[sic] i. Gorfod gweithio ac am ychydig iawn hefyd. Ond yr oedd yn werth ei wneud pe ond y teimlad iach. Bwyta fel ceffyl ac ar ol[sic] pob diwrnod o waith yn syth i’r môr gan fod fy nghartre ar ei lan.